Küresel büyüme beklentileri ve revizyonlar. Küresel büyümenin 2022'de %3'ten 2023'te %2¼'ye, savaştan önce öngörülen hızın çok altında yavaşlaması bekleniyor. 2023'te, reel küresel gelirler bir yıl önce beklenenden yaklaşık 2,8 trilyon ABD doları daha düşük olabilir (SAGP bazında GSYİH'nın %2'sinin biraz üzerinde bir açık).
Yıllık GSYİH büyümesinin 2023'te Amerika Birleşik Devletleri'nde %½'ye ve euro bölgesinde %¼'e keskin bir şekilde yavaşlaması ve kış aylarında çeşitli Avrupa ekonomilerinde üretim düşüşlerinin riskleri öngörülmektedir. Çin'deki büyümenin, COVID-19 kesintileri ve emlak piyasası zayıflığı arasında bu yıl %3,2'ye düşmesi bekleniyor, ancak politika desteği 2023'te büyümenin toparlanmasına yardımcı olabilir.
Enflasyon birçok ekonomide geniş tabanlı hale geldi. Daha sıkı para politikası ve gevşetici arz darboğazları gelecek yıl enflasyon baskılarını hafifletebilir, ancak yükselen enerji fiyatları ve daha yüksek işgücü maliyetlerinin düşüşün hızını yavaşlatması muhtemel.
Manşet enflasyonun 2022'de %8,2'den 2023'te G20 ekonomilerinde yüzde 6½'ye düşmesi ve bu yıl G20 gelişmiş ekonomilerinde %6,2'den 2023'te %4'e düşmesi bekleniyor.
Öngörüleri çevreleyen önemli bir belirsizlik var. Özellikle gaz için daha ciddi yakıt kıtlığı, 2023'te Avrupa'daki büyümeyi 1¼ puan daha azaltabilirken, küresel büyüme %½ puan düşürülebilir ve Avrupa enflasyonu %1½ puanın üzerinde yükselebilir.
Enflasyon beklentilerini sabitlemek ve enflasyon baskılarının kalıcı bir şekilde azaltılmasını sağlamak için çoğu büyük ekonomide daha fazla faiz oranı artışına ihtiyaç vardır.
Yüksek enerji maliyetlerinin haneler ve şirketler üzerindeki etkisini yumuşatmaya yardımcı olmak için mali desteğe ihtiyaç vardır. Ancak, bu geçici olmalı, en savunmasız alanlara odaklanmalı, enerji tüketimini azaltmaya yönelik teşvikleri korumalı ve enerji fiyatlarındaki baskılar azaldıkça geri çekilmelidir.
Yaşam standartlarını yumuşatmaya yönelik kısa vadeli mali eylemler, yüksek enflasyon döneminde daha fazla kalıcı teşvikten kaçınma ve mali sürdürülebilirliği sağlama ihtiyacını hesaba katmalıdır.
Savaşın bedelini ödemek. Rusya'nın Ukrayna'yı işgali küresel ekonomiyi vurdu. Küresel ekonomik büyüme 2Ç22’ durdu ve birçok ekonomideki göstergeler artık uzun bir yavaş büyüme dönemine işaret ediyor.
Savaş, enerji ve gıda fiyatlarını önemli ölçüde artırdı ve yaşam maliyetinin dünya çapında hızla arttığı bir dönemde enflasyonist baskıları ağırlaştırdı.
Savaştan kaynaklanan serpinti, özellikle iklim değişikliğinden kaynaklanan aşırı hava olaylarıyla birleştiğinde, küresel gıda güvenliği için bir tehdit olmaya devam ediyor. Tarım piyasalarını açık tutmak, acil ihtiyaçları karşılamak ve arzı güçlendirmek için uluslararası işbirliğine ihtiyaç var.
Ukrayna'daki maddi hasarın ölçeğini belirlemek zor, ancak Rusya'nın bombalarının ekonomik etkisi önceden düşünülenden çok daha büyük ve geniş. OECD, gelecek yıl savaşın bir sonucu olarak küresel mali kayıpların Rusya'nın işgalinden önceki tahminlerden 2,8 trilyon dolar daha fazla olacağını tahmin ediyor.
OECD raporundan; “Ukrayna'ya verdiğimiz desteğin bedelini ödüyoruz. Ama bizim ödediğimiz bedel dolar, euro ve pound olarak sayılıyor, Ukraynalılar ise canlarıyla ödüyor. Rusya ve diğer otoriter rejimler, komşularını işgal edebileceklerine ve uluslararası hukuku cezasız bırakabileceklerine inanırlarsa, hepimiz çok daha yüksek bir bedel ödeyeceğiz. Avrupa'nın kalbindeki bu bağımsız demokrasiyi desteklemek için ahlaki bir sorumluluğumuz var.'
Bu ekonomik çöküşün çoğu, savaşın komşu ülkelerini etkileyecek. Euro bölgesi için büyüme tahminleri, Haziran ayında tahmin edilen %1.6'dan %0.3'e sert bir şekilde düştü. Enerji fiyatları, bu yıl %8,1'e ve 2023'te %6,2'ye ulaşacak olan enflasyonu büyük ölçüde artıracak.
-Kış geliyor
Ukrayna'daki savaş kritik bir aşamaya giriyor. Kış geliyor ve zor olacak. Özgürlükleri için savaşan Ukrayna halkı ve silahlı kuvvetleri ve onları destekleyenler için zor.
Kış yakıt krizi, Avrupalı yetkililerin ve diplomatların her gün düşündüğü bir şey ve Rusya, 2021'de Avrupa'nın toplam gaz ithalatının yaklaşık %55'ini oluşturuyor.
Avrupa ülkeleri de Rus petrolüne susamış durumda ve Rus petrol ihracatının neredeyse yarısı kıtaya gidiyor. AB'nin 2021'de günde 2,2 milyon varil ham petrol ithal ettiği bildiriliyor.
Üst düzey bir Avrupalı diplomat, Avrupa Birliği içinde varılan bir anlaşmaya atıfta bulunarak, 'Avrupa Birliği içinde bu çok zor olacak ve gaz ve diğer kaynaklardan elde edilecek herhangi bir kar söz konusu olduğunda Rusya'yı kesme sözümüze bağlı kalmaya çalışmalıyız' dedi. AB üyesi ülkeler, Rus doğalgazını %15 oranında azaltacak.
Önümüzdeki birkaç ay, savaşın başlamasından bu yana Avrupa ülkeleri için en zor olacak. Vatandaşlar, kıta genelinde yaşam maliyeti sıkıntısını hissedecekler. Bazıları evlerini ısıtmak ve yemek yemek arasında seçim yapmak zorunda kalacak. Bu kriz, birçok Avrupa ülkesinin şimdiden binlerce Ukraynalı mülteciye ev sahipliği yapmasıyla ortaya çıkıyor. Bu arka planda, siyasi liderlerin uzaktaki bir ülkeyi desteklemek için para ve enerji harcamasını haklı çıkarmaları zor, özellikle de bazı vatandaşları kendilerinin yeterince cömert olduklarını hissettiklerinde.
Avrupa, en gerekli ürünlerinden biri olan gazın kıtlığı ile karakterize olacak bir kışa hazırlanıyor.
Bu karmaşık durumla karşı karşıya kalan AB hükümetleri, gaz tüketimini bu yılın ağustos ayından gelecek yılın Mart ayına kadar azaltmak için bir ay önce bir anlaşmaya vardı. Ancak Moskova'nın gaz azaltma önlemleri uygulandığında biraz daha düşüktü ve şimdi yeni kesintilerle AB daha sert müdahalelerle daha fazla gazı tayın etmekle tehdit ediyor.
Soğuk mevsime sadece haftalar kala bazı Avrupa ülkeleri için, Avrupa'nın aldığı önlemler yetersiz olabilir, etkisiz oldukları için değil, günler geçiyor ve Rusya - nükleer düğmeye ek olarak - gaz şalterine sahip olduğu için. Birliğin Kremlin'i 'savaş silahı' olarak kullanmakla suçladığı bir kaynak.
Kış yaklaşıyor ve gaz kıtlaşıyor, yeni boru hattı inşaat projeleri hala meyvelerini vermiyor. Eylül ayı sona eriyor ve bununla birlikte, Birlik için nasıl gelişeceğini bilmediğimiz yeni bir durumda kış arifesinde Avrupa'nın yeterli gaza ihtiyacı var.
-Almanya'daki güncel vakalar
Almanya'daki orta ve düşük gelirli aileler, hükümetlerin içinde bulundukları kötü durum nedeniyle hareketsiz kalması olarak gördüklerine kızarak, yükselen enflasyon ve hızla yükselen enerji fiyatlarıyla başa çıkmak için mücadele ediyor.
Başkent Berlin'de yaşayan emekli Ramona, AA muhabirine yaptığı açıklamada, 'İnsanlar endişeli' diyerek elektrik ve su faturalarını düşürmenin yollarını aradıklarını da sözlerine ekledi.
'Duş başlığını ve muslukları çoktan değiştirdik (su tasarrufu sağlayan versiyonlarla) ve sadece oturma odasındaki ısıyı açacağız' dedi.
Çalışan bir anne olan Sabine, indirim zincirlerinde bile gıda fiyatlarının arttığını ve her şeyin giderek daha pahalı hale geldiğini söyledi.
'Eskiden üç kişi için ödediğim paraya karşılık şimdi haftada en az 50 avro (50.7 $) daha fazla hesaplamam gerekiyor. Bu çok zor' dedi.
Yükselen petrol ve gaz fiyatları, insanları geçimlerini sağlamak için alışkanlıklarını değiştirmeye zorladı. Alışveriş yapma şekillerini değiştiriyorlar ve tatil ve boş zaman etkinlikleri için harcamaları azaltıyorlar.
Bir baba olan Sandro, 'Arabam var ama bisiklete biniyorum ya da trene biniyorum' diyerek enflasyona ve artan enerji faturalarına ayak uydurmak için her şeyi yaptığını da sözlerine ekledi.
'Isıyı kullanmamaya, elektrikli aletleri çalıştırmamaya çalışıyorum. Tasarruf etmek için elimden geleni yapıyorum' dedi.
En son tahminlere göre, Alman haneleri bu yıl gaz için yaklaşık 3,500 Euro - geçen yıl ödediklerinin yaklaşık üç katı - ödemek zorunda kalacak.
Dört çocuk babası Jurgen, enerji tasarrufu önlemleri aldıklarını, hatta soğuk duş aldıklarını, ancak artan enerji faturalarıyla baş etmenin çok zor olduğunu söyledi.
Hükümeti, vatandaşların yükünü hafifletmek için yeterince çaba göstermediği ve onları terk ettiği için eleştirdi.
'Altı kişilik bir aile olarak çok zor. Yaşamak için çok az, ölmek için çok fazla' dedi.
-Uzun vadeli yeşil enerji kullanımına ilişkin olumlu görünüm…
Birçok hükümet, kısmen yerel kaynakları artırarak güvenli enerji kaynakları oluşturmak istiyor. Çoğu durumda, tek seçenek güneş ve rüzgar enerjisi gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının öncülüğünde sıfır karbon teknolojileridir.
Avrupa, en büyük enerji tedarikçisi Rusya'yı aşağı yukarı bir gecede kaybetti. Kömür dışında çok az yerli fosil yakıt üreten Çin ve Hindistan, diğer ülkelere aşırı bağımlı olmanın tehlikelerini de görmüşlerdir. Rus petrolünü indirimli fiyatlarla satın alırken bile, iki ülke yenilenebilir enerji üretimini artırıyor.
Bu arada, Amerika ve Çin arasındaki gerilim, Joe Biden'ın 369 milyar dolar temiz enerji sağlayacak olan Enflasyon Azaltma Yasası'nın şekillenmesine yardımcı oldu. Yasanın motivasyonunun bir kısmı, piller, güneş panelleri ve rüzgar çiftlikleri için Çin kitine bağlı Amerika'dan kaçınmak için yerli bir temiz teknoloji üretim sektörü inşa etmektir.
Pek çok gaz altyapısı projesi, ekonomik olarak mümkün olduğunda yenilenebilir enerjiyle yapılan yeşil hidrojene geçmek üzere yapılandırılanlar dışında, çizim tahtasında kalacak. Dahası, Çin'e yeni boru hatları inşa etmek pahalı olacağından ve Pekin Moskova'nın gazına fazla bağımlı olmak istemeyeceğinden, Rusya'nın gazının çoğu kalıcı olarak yerde kalabilir.
Bu arada tüketiciler, sadece daha ucuz olduğu için yenilenebilir enerjiye geçmiyor. Enerji Dönüşümleri Komisyonu başkanı Adair Turner, Ukrayna savaşının dünyanın dört bir yanındaki insanları değişken fosil yakıt fiyatlarının neden olduğu zarar konusunda daha bilinçli hale getirdiğini söylüyor. IEA'ya göre, yenilenebilir enerji bu yıl başka bir küresel rekor kıracak. Ajans şimdi 2021 ile 2025 arasındaki küresel gaz talebinin daha önce tahmin ettiği miktarın yarısından daha az artmasını bekliyor.
Ekonomik ve siyasi huzursuzluk
-İngiltere
Haskel, BoE'nin Para Politikası Komitesi'nin harici bir üyesi ve çoğunluğun tercih ettiği yarım puanlık artış yerine bu hafta faiz oranlarını yüzde dörtte üç oranında artırarak %2,5'e çıkarmak için oy veren üç politika yapıcıdan biri.
Londra'daki Kuzey Batı Reform Sinagogu'nun ev sahipliğinde düzenlenen bir panel tartışması sırasında, 'Sıkı arz bağlamında mali bir genişlemeye sahip olmak, korkarım çok zor,' diye konuştu.
İngiliz enflasyonu emmuzda %10,1 ile 40 yılın en yüksek seviyesine ulaştı ve BoE, iki ardışık faiz toplantısında, 1995'ten bu yana en büyük oran artışları olan yüzde yarım puan artırdı.
Maliye Bakanı Kwasi Kwarteng, cuma günkü mali açıklamada hükümetin ekonomik planları hakkında daha fazla ayrıntı verecek. Yaklaşık 30 milyar sterlinlik (34 milyar dolar) kalıcı vergi indirimini onaylaması ve haneler ve işletmeler için 100 milyar sterline mal olabilecek enerji sübvansiyonlarının ayrıntılarını vermesi bekleniyor.
-İtalya
İtalya, 25 Eylül seçimlerinden önce görevden ayrılan Başbakan Mario Draghi'nin muhtemelen son büyük eylemiyle, firmaları ve aileleri artan enerji maliyetlerinden korumak için yaklaşık 14 milyar avro (14 milyar dolar) değerinde bir yardım paketini onayladı.
Son önlemler, İtalya'daki enerji krizini yumuşatmak için Ocak ayından bu yana zaten bütçelenen yaklaşık 52 milyar avronun üzerine çıkıyor.
Artan elektrik ve gaz faturaları sonucunda daha yüksek katma değer vergisi gelirleri ve bazı taraflarca talep edilen ekstra borçlanmaya başvurmadan devlet bütçesinin başka yerlerinde yapılacak düzenlemelerle finanse edilecekler.
Yeni yardım paketi kapsamında Roma, firmaların daha düşük elektrik ve gaz faturaları ödemesine yardımcı olan mevcut vergi indirimlerini artırıyor ve Kasım ayına kadar uzatıyor.
Yeni bir devlet garantileri planı, çok yüksek enerji maliyetleri nedeniyle likidite sorunlarıyla karşı karşıya kalan şirketlere yardımcı olacaktır.
Reuters tarafından görülen hükümet kararnamesinin bir taslağı, devlet ihracat ajansı SACE'nin krediler için aynı vadeli devlet tahvillerinin ödediğinden daha yüksek olmayan ücretsiz garanti vereceğini gösterdi.
Finansman, 4Ç22’de düzenlenen enerji faturalarının ödenmesine yardımcı olmayı amaçlıyor.
-Almanya
Almanya Başbakanı Olaf Scholz, Rusya'nın bazı gaz dağıtımlarını süresiz olarak askıya aldığını açıklamasından iki gün sonra 4 Eylül Pazar günü yaptığı açıklamada, Almanya'nın müşterileri ve işletmeleri yükselen enflasyondan korumak için en az 65 milyar avro (64.7 milyar dolar) harcayacağını söyledi.
Üç koalisyon partisi arasında 22 saat süren görüşmelerin ardından üzerinde anlaşmaya varılan önlemler arasında, elektrik şirketlerine uygulanan bir vergiden ve Almanya'nın planlanan %15 küresel asgari kurumlar vergisi uygulamasını öne çıkararak ödenecek fayda artışları ve toplu taşıma sübvansiyonu yer aldı.
Maliye bakanlığı, Almanya'nın vatandaşlara ve şirketlere artan enflasyonla başa çıkmalarına yardımcı olacak yardım paketinin bu yıl 13 milyar avroyu (12.86 milyar dolar) tutacağını ve bunun 12 milyarını federal hükümetin sağlayacağını söyledi.
Ağustos ayında yıllık enflasyonun %7,9'a ulaşmasıyla Berlin, enerji fiyatlarındaki artıştan etkilenen tüketicilere ve işletmelere daha fazla yardım sağlama baskısı altında kaldı.
Paketin bakanlık dökümüne göre, 2023 için yardım yaklaşık 42,5 milyar avro olacak ve bunun 24,6 milyar avrosu federal kasalardan gelecek.
Belgeye göre, emekliler için bir kereye mahsus 300 avroluk ödeme, 2022 için vaat edilen yardımın neredeyse yarısını tüketerek 6 milyar avroya ulaşırken, enerji yoğun firmalar bu yıl ve gelecek yıl boyunca toplam 3 milyar avro alacak.
2022 ve 2023'te yaklaşık 8,5 milyar avro, gaz tüketimindeki katma değer vergisini düşürmeye gidecek.
Tahsis edilen fonların en büyük kısmı olan yaklaşık 10,1 milyar avro, Ağustos ayında belirtildiği gibi, 2023'te enflasyona yanıt olarak gelir vergisi eşiklerinin yükseltilmesine ayrılacak.
Bu yaz sunulan çok popüler 9 avroluk biletin halefi olan indirimli toplu taşıma bileti, gelecek yıl 3 milyar avroya mal olacak.
Bakanlık, arızanın henüz bir CO2 fiyat artışını ertelemenin, üzerinde anlaşılan bir elektrik fiyat üst sınırının veya 10 milyar avroyu aşan artan şebeke ücretlerinin azaltılmasının mali etkilerini içermediğini söyledi.
Türkiye'nin büyüme beklentileri… OECD, Türkiye için 2022 GSYİH büyüme tahminini revize etti. OECD şimdi Türkiye'nin GSYİH'sinin 2022'de % 5,4 (önceki %3,7'den revize edilmiş) ve 2023'te %3 artmasını bekliyor. Oysa Türkiye'de enflasyonun çok yüksek ve 2022 yılı sonuna kadar %71'de sabit kalması bekleniyor (%72'den marjinal olarak revize edildi). 2023 yılı sonuna kadar ise %40,8 (%38,9'dan) olarak bekleniyor.
Sonuç? Büyüme açısından; Küresel büyümeye yönelik rüzgarların önümüzdeki çeyreklerde artması bekleniyor. Küresel öncü göstergeler zayıflayan ivmeye işaret ediyor ve küresel satın alma yöneticisi endeksleri kayıyor ve daralma bölgesine yaklaşıyor.
Aslında, Konferans Kurulu şimdi ABD ve Avrupa'da 2022'nin sonunda ve 2023'ün başlarında ılımlı resesyonlar yaşanmasını bekliyor. ABD resesyonunun yüksek enflasyona tepki olarak agresif para politikası sıkılaştırmasından kaynaklanması muhtemel ve Avrupa'daki resesyon muhtemelen bunu yansıtacak.
Çin resesyondan kurtulabilir ancak 2022'de tekrarlanan karantinalar, konut düzeltmesi ve zayıflayan dış büyüme nedeniyle zayıf bir büyüme yaşayacak ve 2023'te sadece mütevazı bir toparlanma yaşayacak. Küresel GSYİH için tahminleri 2022'de %2,7 ve 2023'te %1,7'dir.
Çevre dostu yatırımlar
Temiz teknolojilerin hızla yaygınlaşması, ölçek ekonomileri yaratarak maliyetleri önceden beklenenden daha hızlı bir şekilde aşağı çekiyor. Bu, tedarik zincirleri genişletildiğinde güneş ve rüzgar enerjisini daha ekonomik hale getirecek. COP26'daki Üst Düzey İklim Eylemi Şampiyonu Nigel Topping, bunun aynı zamanda yenilenebilir teknolojilerinin finansal açıdan cazip hale geldiği ve hızla yükseleceği noktayı da hızlandıracağını söylüyor. Elektriği depolayabilen, çelik yapmak için kullanılabilen ve gemilere güç sağlayan yeşil hidrojen konusunda özel bir heyecan var.
Bu arada dünya, Paris Anlaşması'nın küresel ısınmayı sanayi öncesi seviyelerin 2 santigrat derecenin çok altında sınırlandırma taahhüdünden çok uzakta. Climate Action Tracker'a göre dünya, daha fazla değilse de en az 2,4 derecelik bir ısınmaya doğru gidiyor.
Dahası, gezegen beklenenden daha yıkıcı bir iklim değişikliğine yol açmaya daha yakın olabilir. Bu yıl Pakistan'daki büyük seller ve Avrupa'daki sıcak hava dalgaları, küresel ısınmanın etkilerinin çoktan geldiğini gösteriyor. Ukrayna'nın işgali dünyayı daha az karbon salmaya teşvik etmiş olabilir. Ama aynı zamanda harekete geçmek için daha az zamanı olabilir.
Politik-Ekonomik
Gelişmiş ülkelerin çoğu, yükselen fiyatları mümkün olduğunca hafifletmek için harcama mali paketlerini artırıyor. İngiltere, İtalya ve Almanya örneklerinde gördüğümüz gibi, ilgili liderler, nüfuslarının beklenen zorlu kışı atlatabilmesi için mali açıklarını artırmaya hazırlanıyorlar.
Kaynak: Tera Yatırım-Enver Erkan
Hibya Haber Ajansı
